TH-logo TH fotoTH fotoTH foto

Yvonne, prinses van Bourgondië

van Witold Gombrowicz

Thema's

”De pornografie”, een later werk van Witold Gombrowicz, draagt een titel die op het eerste gezicht niets te maken heeft met de inhoud. De schrijver vertelt hoe twee oudere heren uitgenodigd worden op een Pools landgoed. Daar treffen ze de dochter van de landeigenaar aan, die zich verloofd heeft met een welgestelde jongeman van een naburig landgoed. Het meisje is sinds haar jeugd nauw bevriend met een stalknecht, bij wie ze eigenlijk veel beter zou passen. Zonder dit van elkaar te weten beginnen beide heren deze driehoeksrelatie te manipuleren door ontmoetingen te organiseren waarvan de toekomstige echtgenoot getuige is.

Wanneer partizanen, die op vlucht zijn voor de Duitse bezetter, onderdak vinden op het landgoed, moet een van hun leiders omwille van verraad om het leven worden gebracht door een van de bewoners. Alle hoofdpersonages komen in een draaikolk van gevoelens terecht, die zowel te maken hebben met de nakende verantwoordelijkheid voor de moord, als met de op barsten staande verloving.

In deze roman verweeft Gombrowicz op een sublieme manier thema’s die hem aan het hart liggen: het voyeurisme, de manipulatie van gevoelens, de fascinatie van ouderen voor de jeugd, de interne conflicten bij het plegen van een gezamenlijke moord, de kuddegeest van de massa die superieuren klakkeloos imiteert, de ‘upper’ en ‘under’ verhoudingen die degenereren en die zo ieder respect voor fatsoen en beschaafde omgangsvormen verloren doen gaan.

Dezelfde thema’s zijn terug te vinden in ”Yvonne, prinses van Bourgondië”. Ook hier is de titel misleidend. Het zou die van een onschuldig sprookje kunnen zijn over een mooie prinses. In werkelijkheid gaat het over een aartslelijk mormel, dat door een gril van de prins zijn verloofde wordt.

Normaal gezien zou de prins zijn plicht als prins moeten vervullen, zoals lintjes doorknippen, en, zoals het past, met een mooie prinses trouwen en kinderen krijgen. Maar in dit stuk wijkt de prins af van de voorbestemde weg. Hij imiteert zijn ouders niet, doet niet zoals zijn leeftijdsgenoten. Misschien uit verveling? Omdat hij de hele zinloosheid van elke traditie of ritueel doorziet? Gewoon om moeilijk, tegendraads te doen? Om eindelijk eens echt iets te voelen, echt te leven, iets zots te doen? Sommige latere interpreten zien in hem de mens die een dieper inzicht krijgt in zijn absurditeit, de zinloosheid van het bestaan. Het kan allemaal.

Feit is dat Yvonne bij hem iets wakker schudt en dat hij zich alles begint te permitteren. En niet alleen hij. Het hele hof volgt zijn voorbeeld. Het universum dat Gombrowicz in ”Yvonne” toont, degradeert. De personages verliezen alle fatsoen en lijken dit als normaal te ervaren. Ze gaan over tot allerlei perverse en vernederende handelingen. In groep. Want wat de groep accepteert, is de algemene regel en wordt dus getolereerd.

Wat een zwaar existentieel drama kan worden, ontpopt zich bij Gombowicz tot een zeer eigenzinnig sprookje, licht en donker tegelijk. Met humor en relativering tekent hij de ‘teloorgang’ van de personages die rond Yvonne zwerven. In die zin is dit werk een voorloper van de absurdistische stukken van Beckett en Ionesco. Beckett hanteert later op dezelfde manier de ‘grand guignol’ stijl in zijn ”Wachten op Godot”. Ionesco behandelt in zijn ”Rinoceros” hetzelfde thema van de groepsgeest, verwijzend naar een maatschappelijke evolutie, zoals het nazisme, waarbij politici en hun volgelingen zich scharen achter uniforme en starre principes, die iedere vorm van individualisme en anders-zijn uitsluiten of genadeloos elimineren. Wil Gombrowicz met ”Yvonne” dezelfde angsten en driften blootleggen van mensen die bang zijn voor al wat vreemd is? Voorvoelde hij al in de jaren dertig de groepspsychose die zou leiden tot uitroeiing van al wie anders is en zich niet conformeert? En zijn dit niet evoluties die zich vandaag nog steeds in een maatschappij voordoen wanneer het gaat om beeldvorming over andere culturen en waar populistische partijen gebruik van maken?

www.toneelheverlee.be - Contact - Laatst aangepast 7/5/2021 7:05